Badania przesiewowe – jaskra

Jaskra to nieuleczalna i trudna do wczesnego wykrycia choroba oczu. W początkowym stadium nie daje niemal żadnych objawów, co sprawia, że wiele osób nie ma pojęcia, że na nią cierpi. Nie da się jej zapobiec, ale można zatrzymać jej rozwój. Jednak aby było to możliwe, konieczna jest wczesna diagnoza, a tę umożliwiają jedynie regularne badania okulistyczne albo wzięcie udziału w badaniach przesiewowych.

Czym są i po co się robi badania przesiewowe?

Badania przesiewowe to działania diagnostyczne wykonywane się u osób, które nie mają widocznych oznak danej choroby. Głównym celem badań przesiewowych (nazywanych również screeningiem/skriningiem) jest wykrycie choroby na wczesnym etapie rozwoju, często jeszcze przed pojawieniem się pierwszych objawów. Taka wstępna diagnoza pozwala na podjęcie dalszych działań – zlecenie przez specjalistę bardziej szczegółowych badań, postawienie przez lekarza dokładniejszej diagnozy i rozpoczęcie odpowiedniego leczenia. Badania przesiewowe są zasadne w przypadku schorzeń, w przypadku których istnieje utajona, czyli niedająca objawów faza choroby. Drugi warunek to istnienie medycznych dowodów na to, że rozpoczęcie leczenia na tym etapie znacząco spowolni rozwój schorzenia. Jaskra spełnia oba te kryteria.

Badania przesiewowe przeprowadza się w określonych grupach, które z jakiegoś powodu są zagrożone większym ryzykiem rozwoju choroby. Najczęściej stosowanym kryterium jest wiek, ale mogą to być także inne czynniki np. płeć.

W przypadku jaskry czynnikami ryzyka są:

• występowanie jaskry  w rodzinie – I stopień pokrewieństwa,
• wiek powyżej 40 lat,
• problemy z ciśnieniem krwi: nadciśnienie lub niedociśnienie tętnicze,
• retinopatia cukrzycowa,
• podwyższony poziom cholesterolu,
• częste bóle głowy, migreny,
• zaburzenia krążenia obwodowego, które objawiają się stale zimnymi stopami i rękami,
• palenie tytoniu,
• zaburzenia wzroku: krótkowzroczność, nadwzroczność,
• choroby gałki ocznej,
• stres,
• niektóre urazy,
• leczenie kortykosteroidami,
• długotrwałe stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych.

Jaskra – czym charakteryzuje się ta choroba?

Jaskra jest nieuleczalną chorobą oczu, która powoduje zanik nerwu wzrokowego, co jest spowodowane zbyt wysokim ciśnieniem wewnątrz gałki ocznej (przekraczającym górną granicę normy, czyli powyżej 21 mmHg). Prawidłowe ciśnienie wewnątrzgałkowe jest niezbędne do prawidłowego funkcjonowania oka. U osób chorych na jaskrę ciecz znajdująca się w środku gałki ocznej, której zadaniem jest m.in. odżywianie oka, nie jest odprowadzana i zaczyna coraz bardziej napierać na jego ścianki, uszkadzając nerw wzrokowy. Jaskra nie jest jedną chorobą, ale całym zespołem schorzeń. Wyróżnia się:

• jaskrę pierwotną wrodzoną,
• jaskrę pierwotną otwartego kąta,
• jaskrę wtórną otwartego kąta,
• jaskrę pierwotną zamkniętego kąta,
• jaskrę wtórną zamkniętego kąta.

Innym rodzajem jaskry jest jaskra normalnego ciśnienia. Mieści się ono wówczas w zakresie normy (12–21 mmHg), a mimo to w obrębie nerwu wzrokowego i pola widzenia powstają charakterystyczne zmiany.

Badania przesiewowe w kierunku jaskry

Wczesne wykrycie jaskry jest bardzo trudne, ponieważ choroba ta daje minimalne (albo żadne) objawy. Badanie przesiewowe to zatem doskonały sposób, by dowiedzieć się, czy wzrok został dotknięty chorobą.

Badania przesiewowe w kierunku wczesnego wykrywania jaskry obejmują różne działania.

• Przeprowadzenie wywiadu w kierunku jaskry, podczas którego lekarz rozmawia z pacjentem na temat ewentualnych objawów, trybu życia, który prowadzi, czy występowania jaskry w rodzinie.
• Badanie okulistyczne przedniego i tylnego odcinka gałki ocznej z dokładną stereoskopową oceną tarczy nerwu wzrokowego. Badanie dna oka odbywa się w ciemni okulistycznej za pomocą wziernika (oftalmoskopu) lub specjalnych soczewek Volk, po rozszerzeniu źrenicy kroplami.
• Badanie ciśnienia śródgałkowego – metodą tonometrii aplanacyjnej Goldmana lub tonometrii impresyjnej Schiøtza (zalecane jest także wykonanie pomiaru centralnej grubości rogówki). Mierzenie ciśnienie wewnątrzgałkowego to jedno z podstawowych badań, które jest niezbędne w diagnostyce jaskry. Wynik badania pokazuje czy w oku zachowana jest równowaga pomiędzy wytwarzaniem a odpływem cieczy wodnistej. Ciśnienie w gałce ocznej bada się, sprawdzając jej naprężenie lub napięcie przez ucisk zewnętrznej ściany podczas badania.
• Badanie kąta przesączania – gonioskopia przy użyciu trójlustra Goldmana. Odpowiedni kształt kąta przesączania i jego stan mają ogromne znaczenie dla prawidłowego krążenia cieczy wodnistej i jej odpływu z gałki ocznej, co wpływa na wartości ciśnienia wewnątrzgałkowego. Badanie przeprowadza się za pomocą tzw. gonioskopu. W trakcie badania ocenia się szerokość kąta przesączania w stopniach (np. otwarty, zagrażający zamknięciem, zamknięty), krzywiznę obwodowej części tęczówki, miejsce przyczepu tęczówki oraz stopień pigmentacji kąta.

W zależności od wyników badań przesiewowych określa się dalsze postępowanie – na przykład zachęca badanego do umówienia wizyty u specjalisty, który rozpocznie pogłębioną diagnostykę i zaproponuje leczenie.

Przy okazji badań przesiewowych przeprowadza się również edukację zdrowotną w zakresie profilaktyki i objawów jaskry.

Dlaczego warto robić badania przesiewowe w kierunku jaskry?

Jaskra jest bardzo rozpowszechnioną chorobą. Na całym świecie choruje na nią około 60 mln osób, w Polsce natomiast szacuje się, że może być ich około 800 tysięcy. Niestety, mimo stale postępującego rozwoju medycyny, nie do końca wiadomo, co dokładnie wpływa na powstawanie jaskry. Nie ma również skutecznych sposobów na wyleczenie tej choroby, ale można opóźnić jej rozwój. Z tego względu niezwykle ważna jest jak najwcześniejsza diagnostyka. Badania, które wykrywają ją we wczesnym stadium, są bardzo ważne, ponieważ obok zwyrodnienia plamki związanego z wiekiem i zaćmy jest ona jedną z najczęstszych przyczyn ślepoty. Wykrycie jej na początkowym etapie jest więc kluczowe, by zahamować jej dalszy rozwój, a co za tym idzie – uniknąć utraty wzroku.

 Badania przesiewowe a diagnostyka jaskry

Badania przesiewowe są pierwszym krokiem w diagnostyce jaskry. Nieprawidłowe wyniki dają sygnał, że należy rozpocząć pogłębioną diagnozę i ustalić plan leczenia. Badania, które wykonuje się w celu jak najdokładniejszej diagnostyki to na przykład:

• badanie HRT, czyli laserowa tomografia siatkówki, która ocenia tarczę nerwu wzrokowego,
• skaningowa polarymetria laserowa (GDX) oraz optyczna koherentna tomografia (OCT),
• badanie UBM, czyli ultrabiomikroskopia, która dokładnie analizuje kształt i wielkość kąta przesączania oraz grubość i położenie soczewki,
• badanie FDT, czyli perymetr zdwojonej częstotliwości FDT Matrix (frequency-doubling technology), który sprawdza pole widzenia,
• dynamiczna tonometria konturowa Pascal, czyli nowa metoda oceny ciśnienia śródgałkowego,
• badanie komórek zwojowych siatkówki GCC, które pozwala na wykrycie najwcześniejszych zmian strukturalnych związanych z jaskrą, jeszcze przed ujawnieniem się klinicznych objawów chorobowych w polu widzenia,
• tomografia koherencyjna OCT, która mierzy grubość warstwy włókien nerwowych siatkówki wokół tarczy nerwu wzrokowego oraz w jej obrębie.

 Jak wygląda leczenie jaskry?

Jaskra jest chorobą nieuleczalną, ale można jednak zahamować albo opóźnić jej rozwój. Współcześnie stosuje się 3 metody leczenia:

• farmakoterapię – leki, których zadaniem jest zmniejszenie produkcji cieczy wodnistej albo ułatwienie jej odpływu z gałki ocznej, dzięki czemu możliwe jest obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego,
• zabiegi laserowe – w zależności od typu choroby przeprowadza się selektywną trabekuloplastykę (SLT), irydotomię (LPI) oraz irydotomię laserem YAG,
• operację chirurgiczną – jest ona konieczna, gdy inne metody zawiodą. Polega na stworzeniu cieczy wodnej sztucznej drogi odpływu z oka.

Dobrze dobrane leczenie jest w stanie zahamować rozwój jaskry, niestety medycyna nie jest jeszcze na tak zaawansowanym etapie, by cofnąć powstałe wcześniej uszkodzenia nerwu wzrokowego.